مروری بر خاطرات دانش آموخته هنرسرای عالی (دانشگاه علم و صنعت ایران) 

اساس دانشگاه علم و صنعت یک مدرسه ی آلمانی بود که در زمان سلسله قاجار در تهران تاسیس شد و دولت ایران نیز ماهانه ۱۰۰۰ تومان به آن کمک می کرد. تا این که در جریان جنگ جهانی اول این مدرسه تعطیل شد. در سال ۱۳۰۰ خورشیدی مجلس شورای ملی با تصویب قانونی کمک سالیانه ی ۱۲ هزار تومان را به این مدرسه دوباره برقرار کرد تا مدرسه بازگشایی شود. وزارت معارف با سفارت آلمان مذاکره کرد که مدرسه آلمانی تبدیل به مدرسه ی صنعتی شود و با گذراندن لایحه ای از تصویب مجلس در شهریور ۱۳۰۱ کمک خود را به این مدرسه به سالیانه ۲۰ هزار تومان افزایش داد. وزارت معارف برای راه اندازی مدرسه ی صنعتی در سال ۱۳۰۳ فردی را به نام دکتر هانری اشتروم از آلمان با حقوق سالیانه ۴ هزار تومان دعوت به کار کرد.

آقای دکتر پرویز دوامی، متولد ۱۳۲۰/۰۳/۱۱ تهران، لیسانس مهندسی متالورژی از هنرسرای عالی (دانشگاه علم و صنعت ایران) نشان درجه ی علمی در مقطع کارشناسی سال ۱۳۴۴ و استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف در ادامه از دوران دانشجویی خود می گوید:

همانطور که اشاره کردم دولت ایران فردی به نام دکتر هانری اشتروم را از آلمان با حقوق سالیانه ۴ هزار تومان دعوت به کار کردند که حقوق او در سال ۱۳۰۶ به ۴۸ هزارتومان افزایش یافت. مدرسه صنعتی آلمان رسما در اواسط ۱۳۰۳ گشایش یافت. سال بعد یک معلم نجاری به نام “مایر” و یک معلم آهنگری به نام “هیس” هرکدام با حقوق ماهیانه ۱۸۰ تومان از آلمان استخدام شدند که ماشین آلات لازمه برای کارگاه های مدرسه را نیز این دو نفر خریداری و وارد ایران کردند. حقوق این دو معلم نیز از سال ۱۳۰۶ به سالی ۴ هزار تومان افزایش یافت در همین سال با همین حقوق یک معلم مهندسی ماشین آلات و ریاضیات عالیه و یک استادکار دیگر آهنگری با حقوق ماهی ۱۵۰ تومان از خارج استخدام شدند که آقای “اشمیت” که تکنسین بخش ماشینکاری بود یکی از مواردی بود که به همین ترتیب استخدام شدند. من افتخار آن را داشتم که شاگرد ایشان باشم. آقای عارف خواننده نیز فارغ التحصیل همین هنرستان بود. نام مدرسه صنعتی آلمان در سال ۱۳۰۸ به هنرسرای عالی تغییر یافت که هنرسرای عالی قدیمی ترین دانشکده ی مهندسی در ایران است و محل آن ابتدا در خیابان قوام السلطنه (۳۰ تیر کنونی) بود. هنرسرای عالی از سال ۱۳۳۶ با اعمال تغییراتی به محل فعلی دانشگاه صنعتی امیرکبیر انتقال یافت و با نام انستیتو فناوری تهران یا TIT به فعالیت خود ادامه داد. در سال ۱۳۴۱ بار دیگر این موسسه دستخوش تحولاتی شد و ساختمان آن به شمال شرق تهران به زمینی با مساحت ۴۲۰ هزار متر مربع یعنی ۴۲ هکتار در منطقه نارمک انتقال یافت. از آن زمان به بعد هدف اصلی در نظر گرفته شده برای آن تربیت دبیر فنی برای تامین نیروی آموزشی لازم برای هنرستان های صنعتی کشور بود.
در سال ۱۳۵۱ هنرسرای عالی به دانشکده ی علم و صنعت ایران تغییر نام داد و در نهایت در سال ۱۳۵۷ با توجه به گسترش و کیفیت کارگاه های علمی و آموزشی وزارت علوم و آموزش عالی وقت نام ان را به دانشگاه علم و صنعت ایران تغییر یافت که همانطور که قبلا گفتم آزمایشگاه های نور، حرارت و الکتریسیته را من در هنرستان صنعتی نمونه نارمک تاسیس کردم که بعدا با انحلال هنرستان صنعتی نارمک این آزمایشگاه ها در اختیار دانشگاه علم و صنعت ایران قرار گرفت که هنوز هم مورد استفاده دانشجویان این دانشگاه می باشد. این موسسه از بدو تاسیس چندین بار تغییر نام و مکان داده است که مهمترین آن ها به این شرح است: سال ۱۳۰۸ تاسیس در خیابان ۳۰ تیر یا قوام السلطنه که هنرستان تهران هم در همین جا روبه روی کتابخانه ملی قرار داشت. سال ۱۳۳۶ تغییر نام به انستیتو تکنولوژی تهران که این انستیتو تکنولوژی تهران در کنار هنرستان صنعتی تهران در حقیقت به یکدیگر متصل بودند یا TIT. سال ۱۳۴۲ تغییر نام به هنرسرای عالی و انتقال به نارمک محل کنونی داد سال ۱۳۵۱ تغییر نام به دانشکده علم و صنعت ایران و سال ۱۳۵۷ ارتقا به دانشگاه علم و صنعت ایران، قسمتی بود که در بخش هنرسرای عالی خواهد آمد.
ما در دانشکده متالورژی مشغول تحصیل بودیم و این دانشکده چندین اسم در سال هایی که ما بودیم به خودش اختصاص داد. نظیر دانشکده ذوب فلزات و مدلسازی، دانشکده ریخته گری واسامی دیگر. ما در کنار دروس علمی و عملی به دلیل آنکه قرار بود دبیر فنی شویم لذا بعضی از دروس انسانی مرتبط با تربیت دبیر فنی را می خواندیم.  این دروس در دوران تدریس من در مقاطع دانشگاهی بسیار مفید بودند. نمونه ای از این درس ها، روش های اندازه گیری در تعلیم و تربیت، روش های تدریس، جامعه شناسی و غیره بود. من در نیمسال اول تحصیل در این دانشگاه به دلیل مشغله ی کاری که داشتم نسبتا غیبت زیادی داشتم. در دروس تئوری مطالب را از همکلاسی هایم می گرفتم و از هر فرصتی که داشتم استفاده می کردم و این درس ها را می خواندم و یاد می گرفتم.
یکی از خاطراتی که من از دوران تحصیل در دانشگاه دارم مربوط به بخش مدلسازی بود. آموزش مدلسازی زیر نظر شادروان مهندس طاووس فر انجام می شد. ایشان بدون تردید پدر مدلسازی در ایران بودند و بسیاری از افراد که گوشه هایی از مدلسازی را آموختند از شاگردان ایشان  بودند. البته در زمانی که ما دانشجو بودیم ایشان تکنسین بودند بعدا در دوره شبانه دانشگاه علم و صنعت ایران مقطع مهندسی را گذراندند. از ایشان خاطرات زیادی دارم سال ها چه در دوران دانشجویی و چه بعد از دانشجویی من با ایشان کار کردم و بسیاری چیزها از ایشان آموختم. ایشان فرد بسیار مبتکری بودند برای بریدن چوب ها و فرورفتن برجستگی بر روی چوب که اصطلاحا فاق وزبانه می گویند رنده ی خاصی را  ساخته بودند. ایشان می گفتند این رنده برای اولین بار در ایران شاید هم در جهان ساخته شده و اختراع من است و خیلی به این رنده و اختراع خود عشق می ورزید.  همیشه این رنده را در یک کمد شیشه ای نگهداری می کردند و به این اختراع خود افتخار می نمودند.

یکی از فارغ التحصیلان هنرسرای عالی بعد از فارغ التحصیلی در آنجا استخدام شدند و در کارگاه مدلسازی کار می کردند. خاطرم هست که روزی یکی از مقامات کشور از دانشگاه بازدید کردند وقتی به کارگاه مدلسازی آمدند دوست ما اقدام به تشریح مدلسازی و کارهایی که انجام می دادند کردند. از جمله شرح رنده اختراعی و گفتند که این رنده را ما اختراع کرده ایم بدون آن که  نامی از آقای طاووس فر مخترع رنده که حضور داشتند ببرند. و با به کاربردن کلمه ما خودشان را در اختراع و ساخت این رنده مشارکت دادند بعد از رفتن بازدیدکننده  آقای طاووس فر آقای مهندس را صدا زدند گفتند که آیا شما این رنده را ساخته اید؟ پاسخ منفی بود. با این حال آقای طاووس فر رنده را برداشتند و با این که زحمت زیادی برای آن کشیده بودند با ماشین اره بزرگی که داشتیم آن را بریده و چند تکه کردند و به آقای مهندس گفتند حالا اگر می توانید خودتان آن را بسازید. این رنده هرگز ساخته نشد. واقعیت آن که افرادی که وسیله ای را می سازند دستگاه، ابزار، موسسه و نظایر آن و برای ایجاد آن زحمت زیادی می کشند و چنانچه دیگران به نام خود آن را معرفی کنند خیلی عصبانی می شوند تا حدی که ممکن است کنترل خود را از دست بدهند و اقدام به تخریب ساخته خود کنند. در کشور ما شاهد وقایع متعدد از این موارد بوده و هستیم در حالیکه در کشورهای توسعه یافته و صنعتی ضوابط و مقررات زیادی نظیر ثبت اختراع، مالکیت معنوی، ضوابط و مقررات ثبت اختراع در انجمن های علمی، مهندسی و حرفه ای داریم.

شادروان مرتضی طاووس فرد

خاطره ی دیگری که به یاد دارم بازدید محمدرضا شاه از هنرسرای عالی و دادن نشان به شاگردان اول بود که من هم این نشان را دریافت کردم ولی نکته ای که برای من خیلی جلب توجه کرد قبل از این که ایشان به هنرسرای عالی بیایند از سه روز قبل مقامات امنیتی تمام دانشکده را جستجو می کردند و ما با دوستان در حمام کارگاه نشسته بودیم و صحبت می کردیم آمدند و به ما تذکر دادند که شما تا تشریف فرمایی شاه نباید در چنین جاهایی بنشینید و حتی به دانشجویانی که تمایل به فعالیت سیاسی داشتند از قبل پیغام داده بودند که در آن روز به دانشگاه نیایند.
- خاطرات کامل آقای دکتر پرویز دوامی را در اینجا بخوانید.
- بازدید محمدرضا شاه پهلوی از هنرسرای عالی فنی ۲۰ بهمن ۱۳۳۸ را در اینجا ببینید.
- تاریخچه و راهنمای مختصری از سازمان نمونه تعلیم و تربیت حرفه ای کشور را در اینجا بخوانید.
- تصاویر هنرسرای عالی تهران در سال ۱۳۳۹ را در اینجا ببینید.